مقایسه کودتای 28 مرداد 1332 و کودتای ۱۸ تیر ماه ۱۳۵۹ نوژه با استفاده از طرح شبیه ترین نظام ها؛ ارائه چهارچوب مفهومی تحلیل کودتا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد علوم سیاسی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

2 استاد مدعو، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ایران

چکیده

کودتا به عنوان شکلی از تغییر رژیم های سیاسی، پدیده ای است که در بسیاری از کشورها ازجمله ایران به وقوع پیوسته است، در بین پژوهش های انجام شده اولاً کمتر به مقایسه کودتاها پرداخته شده، ثانیاً جای یک چارچوب مفهومی که توانایی تحلیل علل، روند و پیامدهای کودتا را به صورت توأمان داشته باشد، خالی بوده است. در مقاله پیش رو با استفاده از روش توافق و اختلاف میل، دو کودتای 28 مرداد 1332 و کودتای 18 تیر 1359 نوژه باهم مقایسه شده اند و شباهت ها و اختلافات دو کودتا ازنظر علل وقوع کودتا، روند اجرایی شدن دو کودتا و پیامدهای آن باهم مقایسه شده اند. نتیجه مقایسه این دو در دو جامعه پیش از انقلاب اسلامی و پس از انقلاب؛ این است که علیرغم تلاش های بیشتر و طراحی پیچیده تر و هزینه های بیشتر آمریکایی ها برای تغییر نظام سیاسی از طریق کودتا در جریان کودتای نوژه، به دلیل تغییرات بنیادین جامعه ایران پس از انقلاب این کودتا با شکست مواجه شد، هرچند ازنظر علل وقوع کودتا و روند اجرا شباهت های فراوانی بین این دو کودتا وجود داشت، در سطح پیامدها نیز نتیجه به دست آمده در مقاله نشان می دهد که موفقیت کودتای 28 مرداد توانست اولاً نفوذ آمریکاییها را در ایران بیشتر کند و ثانیاً به عنوان نمونه موفق در دیگر کشورها از سوی دولت آمریکا مکرر صورت پذیرفت؛ اما شکست کودتای نوژه جامعه انقلابی ایران را در برابر کودتاهای دیگر که در سالیان بعد رخ داد مصونیت بخشید. سؤال اصلی مقاله این است که کودتای 28 مرداد و کودتای نوژه از حیث علل پیدایش، روند اجرا و پیامدها چه شباهت ها و چه تفاوت هایی دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

- افراسیابی، بهرام (1360). مصدق و تاریخ. تهران: انتشارات نیلوفر.
- بهرامی، وحید (7/3/1397). بدامن، حجاب کودتا، بازیابی از iichs.ir/fa/news/5695
- بیگی نیا، سعید (1393). مقایسه علل و پیامدهای کودتای 82 مرداد 2331 ایران با کودتای 72 خرداد 8431 عراق. بیجا: بینا.
بینام. (1361). افشای چهره دوم شریعتمداری: به وسیله شخصیت های مذهبی. تهران.
- پژوهشکده تاریخ معاصر(28/5/1396) نظامیان، لوطیان، روسپیان و کودتایی ضد ملی، کدمطلب 4891 iichs.ir/fa/news/4891
- پناهی، محمدحسین. (1391). جامعه شناسی شعارهای انقلاب اسلامی: فرهنگ سیاسی انقلاب (ویرایش ویراست2). تهران: نشر علم.
- پوریا، ارسلان. (1396). کارنامه مصدق و حزب توده. تهران: انتشارات ققنوس.
- ترنر، استنزفیلد (1366). پنهانکاری و دموکراسی. ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: مؤسسه اطلاعات.
- تهوری، مسلم (1390). پنجه های شکسته عقاب در کویر بررسی شکست نظامی آمریکا در صحرای طبس. مطالعات تاریخی، 32(8)، 181-148.
https://mtq.ir/?page=magazine&id=32
- جمشیدی، مهدی (1390). بنیادهای اجتماعی وقوع انقلاب اسلامی در نظریه علامه مرتضی مطهری. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
- حزب توده ایران (1360). اسناد و دیدگاه ها: حزب توده ایران از آغاز پیدایش تا انقلاب بهمن 7531. تهران: حزب توده ایران.
- خواجه سروی، غلامرضا (1390). سیاست و حکومت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
- دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1388). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
- راجرلوئیس، ویلیام (1379). مصدق نفت و مشکلات امپریالیسم انگلستان (2). ترجمه مظفر ترابی و مریم بهرامیان، تاریخ روابط خارجی، 4(1)، 113-91.
- رجبی، بهرنگ (1394). اقتصاد تحریم نفت: جدال بر سر تجربه مصدق. یادداشت ها پاتریک کلاسن و دیگران، تهران: انتشارات دنیای اقتصاد.
- سرابندی، محمدرضا (1383). کودتای شب: نگاهی به کودتای نظامی پایگاه شهید نوژه همدان. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- سرافرازی، عباس و رحیمی قلهزو، مینا (1396). گنده لات ها در دوره محمدرضا پهلوی. مشهد: انتشارات مینوفر.
- شهبازی، عبدالله (1368). کودتای نوژه. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
- طالبان، محمدرضا (1388). روش شناسی مطالعات انقلاب با تأکید بر انقلاب اسلامی ایران. تهران: ‏پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
- کاشانی، سید محمود (1389). آمریکا و انگلیس، پشت مصدق بودند. تاریخ شفاهی ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری، به نقل از ماهنامه نسیم بیداری، (14)، ص. 50. بازیابی از سایت: http://oral-history.ir/?page=post&id=2511
- کشاورز شکری، عباس و فرهادی، احسان (1390). بسیج منابع در انقلاب اسلامی ایران. پژوهشنامه انقلاب اسلامی(دانشگاه همدان)، 1(1)، 108-79.
https://rjir.basu.ac.ir/article_4.html
- گازیوروسکی، مارک . ج و برن، مالکوم (1384). مصدق و کودتا. ترجمه علی مرشدی زاد، تهران: قصیده سرا.
- گازیوروسکی، مارک.ج ‎و نجاتی، غلامرضا (1368). کودتای 82 مرداد 2331. تهران: شرکت سهامی انتشار.
- محمدی ری شهری، محمد. (1359/5/16) ارتباط عوامل کودتای نوژه با احزاب و گروه ها. مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی، بازیابی از:
http://ir-psri.com/?Page=ViewArticle&ArticleID=1037&SP=Farsi
- نیاکویی، امیر (1395). کودتای نظامیان در مصر و ترکیه: زمینه ها و نتایج متفاوت. روابط بین الملل، 6 (20)، 65 - 96. https://www.iisajournals.ac.ir/article_45843.html
- مسعودنیا، حسین و خانی، اعظم (1391). بررسی تطبیقی کودتاهای 1953 ایران، 1954 گواتمالا و 1973 شیلی. پژوهشنامه علوم سیاسی، 4(28)،274-217.
https://www.ipsajournal.ir/article_190.html
- ملکزاده، الهام. (1392). جستارهایی از تاریخ معاصر ایران. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- مهدوی، عبدالرضا هوشنگ (1383). سرنوشت یاران دکتر مصدق. تهران: انتشارات علمی.
- مهربان، رسول (1360). بررسی مختصر احزاب بورژوازی لیبرال در مقابله با جنبش کارگری و انقلابی ایران. تهران: پیک ایران.
- موسوی اردبیلی (1377). غائله چهاردهم اسفند ۱۳۵۹: ظهور و سقوط ضد انقلاب. قم: انتشارات نجات.
- BBCPersian.(2004). http://www.bbc.com/persian/iran/story/2004/ 06/ 040623_bt-iran-cia-coup53.shtml
- Reisman, William Michael; & Baker, James E. (1992). Regulating Covert Action. New England- USA: Yale University Press.
- Gasiorowski, J. Mark (2002). The Nuzhih plot and Iranian politics. International Journal of Middle East Studies, 34.
- Ferrier, Ronald W. & Bamberg, J. H. (1994). The history of the british petroleum company. Cambridge: Cambridge university Press.
- The National Security Archive. (2013). https://nsarchive2.gwu.edu//dc.html?doc=4404303-Document-3-Central-Intelligence-Agency-History, The Battle for Iran, by Claud H. Corrigan, undated (c. mid-1970s)

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار