نقش آموزه‌های عاشورا در بسیج سیاسی انقلاب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشـیار جامعـه‌شناسـی، گـروه علـوم اجتمـاعی، دانشـکده علـوم و فنـون منـابع انسانی، دانشـگاه علـوم انتظـامی امـین، تهـران، ایـران

چکیده

در فرایند انقلاب ها، بسیج سازی نقشی اساسی دارد که خود نیازمند ایدئولوژی و شکل گیری نوعی باور جمعی است تا توده ها را تحت تأثیر قرار داده و آنها را برای کنش انقلابی آماده سازد. در انقلاب اسلامی ایران این امر بسیار پرقدرت و گسترده بود، به دلیل اینکه از پشتوانه ایدئولوژی شیعی و آموزه های غنی و متعالی آن برخوردار بود و لذا وجهه غالب این انقلاب به اذعان اکثر صاحب نظران بُعد معنوی و ایدئولوژیک آن است. در فرایند انقلاب اسلامی، فرهنگ و ارزش های نهضت امام حسین(ع) و الهام از آن قیام مقدس بسیار اثرگذار بود. نمادها و اسطوره های این نهضت عظیم با برجسته سازی و همانندانگاری رهبری انقلاب اسلامی (امام خمینی) به ابزار قدرتمندی در تهییج مردمی و بسیج انقلابی مبدل شد و ظرفیت هایی ایجاد کرد تا با قدرت مردمی، رژیم پهلوی را سرنگون و حکومت جمهوری اسلامی را جایگزین آن کند. این پژوهش با تحلیل محتوای پیام ها، سخنرانی ها و بیانات امام خمینی همچنین محتوای شعارها و قطعنامه های راهپیمایی ها در فرایند جنبش انقلابی و نشان دادن همانندسازی ها - با استفاده از نظریه های بسیج سیاسی به ویژه تئوری همسان انگاری گیرتز - به تبیین موضوع پرداخته است. نتایج نشان داد آموزه های شیعی ظرفیت هایی را ایجاد کرد تا امام خمینی آنها را به ایدئولوژی انقلاب مبدل نماید. از بین عناصر ایدئولوژیک شیعه، قیام امام حسین(ع) بیشترین تأثیر را در تبدیل این ایدئولوژی به بسیج سیاسی داشت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- اسملسر، نیل(١٣٨٠). تئوری رفتار جمعی. ترجمه رضا دژاکام، تهران: مؤسسه یافته های نوین.
- باقی، علی(١٣٧٣). تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی ایران. تهران: نشر تفکر.
- برینتون، کرین(١٣٦٦). کالبدشکافی چهار انقلاب. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر نو.
- بشلر، ژان(١٣٧٠). ایدئولوژی چیست؟. ترجمه علی اسدی، تهران: شرکت سهامی انتشار.
- بشیریه، حسین (١٣٨٢). انقلاب و بسیج سیاسی. تهران: نشر دانشگاه تهران.
- بلانشه، پیر و کلر بریه (١٣٧٢). ایران : انقلاب به نام خدا [ مصاحبه با میشل فوکو]، ترجمه محمد باقر رضایی، تهران: انتشارات کتاب سحاب.
- پناهی، محمدحسین (١٣٨٧). دست نوشته های درس جامعه شناسی انقلاب اسلامی، دوره دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی.
- پناهی، محمد حسین، (١٣٨٣) جامعه شناسی شعارهای انقلاب اسلامی ایران، تهران: سازمان اسناد و مدارک فرهنگی انقلاب.
- تیلی، چارلز (١٣٨٥). از بسیج تا انقلاب. ترجمه علی مرشدی زاد، تهران: پژوهشکده امام خمینی(س) و انقلاب اسلامی.
- توحید فام، محمد (١٣٨١). چرخش های ایدئولوژی. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
- جانسون، چالمرز (١٣٦٢). تحول انقلابی، ترجمه حمید الیاسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- حاضری، علی محمد(١٣٨٢). انقلاب و اندیشه. تهران: پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
- راش، مایکل (١٣٧٧). جامعه و سیاست؛ مقدمه ای بر جامعه شناسی سیاسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: انتشارات سمت.
- روشه، گی (١٣٦٦). تغییرات اجتماعی. ترجمه منصور وثوقی، تهران: نشر نی.
- خلیلی، اکبر (١٣٦٠). گام به گام با انقلاب. تهران: انتشارات سروش.
- خمینى، سید روح‏الله (١٣٨٩). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ پنجم.
- خمینى، سید روح‏الله (١٣٨١). ولایت فقیه (حکومت اسلامى). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ دهم.
- زیبا کلام، صادق (١٣٧٢). مقدمه ای بر انقلاب اسلامی. تهران: نشر روزنه.
- شقاقی، فتحی (١٣٦٥). جهاد اسلامی. ترجمه حسین علوی، تهران: انتشارات طلوع.
- فکوهی، ناصر (١٣٨٦). نگاهی به رویکرد تفسیری کلیفورد گیرتز با تأکید بر تفسیر او از پدیده دینی. نامه علوم اجتماعی، ٣١، ١٠٣ - ١٢٤.
https://jnoe.ut.ac.ir/issue_1874_3659.html
- گیویان، عبدالله (١٣٨٦). کلیفورد گیرتز و دیدگاه تفسیری او در باب دین و فرهنگ. فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ٣ (١٠) ١ ـ ٢٧.
- مانهایم، کارل (١٣٥٥). ایدئولوژی و اوتوپیا، ترجمه فریبرز محمدی، تهران: دانشگاه تهران.
- محمدی، منوچهر(١٣٧٨). تحلیلی بر انقلاب اسلامی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- متقیزاده، احمد(١٣٨٢). انقلاب اسلامی و عوامل وقوع آن. بیجا: انتشارات فجر اسلام.
- مشیری، فرخ (١٣٨٤). دولت و انقلاب اجتماعی در ایران. ترجمه علی مرشدی زاده، تهران: نشر قصیده سرا.
- ملکوتیان، مصطفی و دیگران (١٣٨٣). انقلاب اسلامی و چرائی و چگونگی رخداد آن. تهران: نشر معارف.
- هویدا، فریدون (١٣٧١). سقوط شاه. ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: انتشارات اطلاعات.
- یزدخواستی، بهجت و موحدیان، حسن (١٣٨٩). تأثیر انقلاب عاشورا بر انقلاب اسلامی ایران. پژوهشنامه متین، ١٢ (٤٧)، ١٣١-١٤٨. dor: 20.1001.1.24236462.1389.12.47.7.6
- Eliade, M.(1967).Myths, Dreams and Mysteries. New york.
- Etzioni, A .(1968).The Active Society. New york, Free press.
- Fischer, Michale.(1980). Iran From Religious to Revolution,Cambridge.
- Geertz, C,Centers.(1983). kings and charisma: Reflection of the symbolics of Power, in Geertz, local knowledge: Further in interpretative Anthroplogy (New york, Books.
- Kepel, Gilles.(2002). jihad, the trail of political Islam. Harvard university press.