نظریه فرایندی انقلاب اسلامی از منظر اندیشه محمدجواد باهنر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد علوم اجتماعی اسلامی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد اندیشه سیاسی اسلام، پژوهشگر تاریخ انقلاب و اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، تهران، ایران

چکیده

اندیشمندان مسلمان با توجه به مبانی نظری و آموزههای دینی، دیدگاه متمایزی نسبت به مقولۀ انقلاب دارند. متفکران انقلاب اسلامی نسبت به مسئله مفهوم و مراحل انقلاب توجه داشته و هرکدام برای تکامل انقلاب، مراحل مختلفی را ذکر کردند که این الگوهای فرایندی، اهمیت نظریه سیر تکامل انقلاب اسلامی را نشان می دهد. محمدجواد باهنر یکی از متفکرانی است که در آثار خود، فرایندهای انقلاب اسلامی را در پنج مرحله مورد توجه قرار داده است. مقالۀ حاضر از نوع کیفی و اکتشافی است که با بهره گیری از روش اسنادی و مطالعات کتابخانه ای مترصد تحلیل و توصیف این سؤال اصلی است: مفهوم انقلاب در اندیشۀ باهنر دارای چه بار معنایی است و فرایند تکامل انقلاب اسلامی شامل چه مواردی بود؟ مفروض مقاله به این قرار است که از دیدگاه باهنر، انقلاب اسلامی صرفاً تغییر در نظم سیاسی موجود نیست بلکه فرایندی برای تکامل آرمان های انقلاب در حوزه های مختلف است. یافته های مقاله نشان می دهد از منظر باهنر، انقلاب اسلامی برای تکامل خود نیاز دارد مراحل پنجگانه را به صورت مستمر و آگاهانه طی نماید. نظریۀ تکامل انقلابی باهنر اشاره به این مسئله دارد که دگرگونی در نظم سیاسی مستقر و جایگزینی نظام برآمده از اصول و آرمان های دینی به وسیلۀ افراد جامعه به معنای انقلاب است که محدود به عرصۀ نظم سیاسی نخواهد بود بلکه لازم است در عرصه های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و نهادی شاهد انقلاب باشیم. پدیدۀ انقلاب اسلامی بعد از تحول روحی در جامعه و ایجاد انقلاب سیاسی باید بسترهای انقلاب فرهنگی و سازماندهی داخلی را فراهم آورد و درنهایت صدور ارزش های نوین را فراهم سازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  • ابن خلدون، عبدالرحمن (۱۳۶۶). مقدمه. ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    - ابوطالبی، مهدی. (۱۳۸۶). ترمیدور. مجله معارف، ۵۳، ۲۷-۲۶.

    - اسلامی، احمد. (۱۳۶۹). روند تکاملی انقلاب و استراتژی قدرت. فصلنامه دانشگاه انقلاب، ۸۲ و ۸۳، ۸-۱۷.

    - اکبری، مرتضی و رضایی، فریدون (۱۳۹۴). واکاوی شاخصه های تمدن نوین اسلامی در اندیشه مقام معظم رهبری. فصلنامه الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، ۳ (۵)، ۸۵-۱۰۸.

    doi: 20.1001.1.23295599.1394.3.5.4.7

    - باقری دولت آبادی، علی و موسوی، سید احمد (۱۳۹۷). مفهوم انقلاب در دیدگاه شهید سید محمدباقر صدر. فصلنامه راهبرد سیاسی، ۲(۵)، ۱۳۳-۱۶۱

    dor: 20.1001.1.25884565.1397.2.5.6.8

    - باهنر، محمدجواد (الف بیتا). انقلاب فرهنگی در آموزش و پرورش. تهران: انجام کتاب.

    - باهنر، محمدجواد. (ب بیتا). فرهنگ و تمدن اسلامی. قم: نشر حجت.

    - باهنر، محمدجواد (۱۳۵۹). فعالیت های جهادسازندگی باید با سایر نهادهای انقلابی هماهنگ شود. روزنامه کیهان.

    - باهنر، محمدجواد (الف۱۳۶۰). بایدها و نبایدهای انقلاب. قم: قدس.

    - باهنر، محمدجواد (ب۱۳۶۰). مقالاتی از دوران خفقان. قم: جامعه مدرسین حوزه.

    - باهنر، محمدجواد (الف۱۳۶۱). جهان بینی اسلامی. تهران: نشر فرهنگ اسلامی.

    - باهنر، محمدجواد (ب۱۳۶۱). شهید دکتر باهنر الگوی هنر مقاومت. تهران: بنیاد شهید.

    - باهنر، محمدجواد (ج۱۳۶۱). هدف های آموزش و پرورش اسلامی. تهران: انجام کتاب.

    - باهنر، محمدجواد. (ه۱۳۶۱). روانشناسی و جامعه شناسی دانشگاه ها. مجله پاسدار اسلام، ۵.

    http://pasdareeslam.com/category

    - باهنر، محمدجواد. (و۱۳۶۱). روانشناسی و جامعه شناسی. مجله پاسدار اسلام، ۹.

    http://pasdareeslam.com/category

    - باهنر، محمدجواد (۱۳۶۲). حلقه اتصال دنیای نو و کهن. مجله مکتب اسلام، ۲۳ (۶)، ۲۱-۲۵. https://www.noormags.ir/view/fa/creator/204689

    - باهنر، محمدجواد. (الف ۱۳۸۷). مباحثی پیرامون فرهنگ انقلاب اسلامی. تهران: شاهد.

    - باهنر، محمدجواد. (ب۱۳۸۷). انسان و خودسازی. تهران: شاهد.

    - باهنر، محمدجواد (ج۱۳۸۷). گذرگاه های الحاد. تهران: شاهد.

    - باهنر، محمدجواد (ه۱۳۸۷). گسترش نهضت حسینی. تهران: شاهد.

    - باهنر، محمدجواد (و۱۳۸۷). مواضع ما در ولایت و رهبری. تهران: شاهد.

    - باهنر، محمدجواد. (ز۱۳۸۷). سیری در عقاید و اخلاق اسلامی. تهران، شاهد.

    - باهنر، محمدجواد (ح۱۳۸۷). دین شناسی تطبیقی. تهران: شاهد.

    - باهنر، محمدجواد (ط۱۳۸۷). گفتارهای تربیتی. تهران: شاهد.

    - باهنر، محمدجواد (۱۳۷۵). ویژه نامه شهادت رجایی و باهنر. روزنامه اطلاعات، شماره ۲۰۸۵.

    - باهنر، محمدجواد و بهشتی، سیدمحمد (۱۳۶۰). نقش قیامتی انقلاب اسلامی. قم: نشر قیام.

    - بدرخانی، نسرین (۱۳۹۰). شهید باهنر و ترویج مکتب اسلام. مجموعه مقالات کنگره بزرگداشت حجت الاسلام و المسلمین شهید دکتر محمدجواد باهنر. کرمان: مرکز کرمانشناسی.

    - برینتون، کرین (۱۳۶۶). کالبدشکافی چهار انقلاب. ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: زریاب.

    - بهرامی، قدرت الله (۱۳۸۵). انقلاب اسلامی و انقلاب های جهان. قم: پژوهشکده تحقیقات اسلامی.

    - بهشتی، سید محمد (۱۳۸۹). سه گونه اسلام. تهران: نشر بقعه.

    - بهشتی حسینی، سید محمد و باهنر، محمدجواد و گلزاده، علی (۱۳۸۰). شناخت اسلام. تهران: نشر بقعه.

    - ترکچی، فاطمه (۱۳۸۸). شهید حجت الاسلام دکتر محمدجواد باهنر به روایت اسناد. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

    - تهوری، مسلم (۱۳۹۲). شهید دکتر باهنر معمار فرهنگی انقلاب اسلامی. فصلنامه مطالعات تاریخی. ۴۲، ۱۵۶-۱۹۵. https://mtq.ir/?page=authors&id=342

    - حاتمی، محمدرضا (۱۳۸۹). انقلاب از دیدگاه اسلام. تهران: پیام نور.

    - حیدری، غلامحسین (۱۳۹۰). شهید باهنر و تحول بنیادین در آموزش و پرورش. تهران: برهان.

    - خامنه ای، سید علی (۲۴/۷/۱۳۹۰). بیانات آیت الله خامنه ای در دیدار دانشجویان کرمانشاه.

    - رفیع، حسین و عباسزاده مرزبالی، مجید (۱۳۹۴). بررسی ماهیت و فرازوفرود دولت در اندیشه ابن خلدون. فصلنامه علوم سیاسی، ۱۱(۳۱)، ۱۵۹-۱۸۸.

    https://psq.karaj.iau.ir/article_523568.html

    - زمزم، علیرضا (۱۳۸۱). انقلاب و انقلاب اسلامی از دیدگاه شهید محمدجواد باهنر. فصلنامه اندیشه انقلاب اسلامی، ۲، ۱۰۷-۱۲۸.

    - زمزم، علیرضا (۲/۷/۱۳۹۱). شهید باهنر و علل وقوع انقلاب اسلامی. روزنامه رسالت، شماره ۷۶۴۴.

    - زند، شیرین (۱۳۹۰) انسان الهی از منظر شهید باهنر. تهران: مدرسه برهان.

    - شجاعیان، محمد (۱۳۸۲). انقلاب اسلامی و رهیافت فرهنگی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

    - صباحی، محمد و همکاران (۱۳۸۱). حکومت دینی از منظر شهید باهنر. کرمان: دانشگاه شهید باهنر.

    - صدر، سید رضا (۱۳۷۹). تفسیر سوره حجرات. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم‏.

    - طوسی، کوثر، جمشیدی، محمدحسین و طوسی، فاطمه (۱۴۰۰). تبیین منطق درونی چرایی تحقق وقوع انقلاب ‎اسلامی ‎ایران در اندیشۀ سیاسی شهید بهشتی. پژوهش های سیاست اسلامی، ۹ (۱۹)، ۲۰۱-۲۲۶. dor: 20.1001.1.23455705.1400.9.19.7.0

    - عبدالاحدی مقدم، علی اکبر (۱۳۹۱). راه مستقیم انقلاب. قم: ولاء منتظر(عج).

    - عیوضی، محمدرحیم (۱۳۹۴). انقلاب اسلامی و ریشه های تاریخی آن. تهران: پیام نور.

    - فرقانى، قدرتالله (۱۳۸۳). استکبارستیزى در قرآن‏. قم: پژوهشکده تحقیقات اسلامی‏.

    - قربی، سید محمدجواد (۱۴۰۱). فرایند تکاملی انقلاب؛ تبیین مراحل پنجگانه سیر تکامل انقلاب اسلامی. ساری: انتشارات جهاد دانشگاهی.

    - قربی، سید محمدجواد (۱۴۰۲). نظریه فرایندی تکامل انقلاب اسلامی؛ الگوها و ویژگی ها (از تکوین انقلاب تا مرحله توسعه تمدنی انقلاب). فصلنامه دولت پژوهی جمهوری اسلامی، ۹ (۱)، ۷۳-۱۰۲. https://irsj.ihu.ac.ir/article_208271.html

    - کتابی، محمدرضا (۱۳۸۹). انقلاب در نمایی نو؛ ارائه مدلی تحلیلی برای انقلاب اسلامی. مجله سوره اندیشه، ۴۸ و ۴۹، ۱۲۹-۱۳۶. http://www.sooremag.ir

    - گلدستون، جک (۱۳۸۵). مطالعاتی نظری، تطبیقی و تاریخی در باب انقلاب ها. ترجمه محمدتقی دلفروز، تهران: نشر کویر.

    - مشکانی سبزواری، عباسعلی (الف۱۳۹۲). درآمدی بر فرایند تکاملی انقلاب اسلامی، روزنامه کیهان، ۲۰۶۰۳.

    - مشکانی سبزواری، عباسعلی (ب۱۳۹۲). جایگاه امت اسلامی در فرایند تکاملی انقلاب اسلامی، فصلنامه مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، ۹ (۳۳)، ۴۹-۶۴.

    https://foroughevahdat.mazaheb.ac.ir/article_7688.html

    - مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۸۴). نعمت انقلاب اسلامی. ماهنامه معرفت، ۹۸، صص ۴-۹.

    - مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۹۱). جامعه و تاریخ از نگاه قرآن. قم: انتشارات امام خمینى.

    https://marifat.nashriyat.ir/node/3088

    - مطهری، مرتضی (۱۳۷۷). مجموعه آثار شهید مطهری. تهران: صدرا.

    - مطهری، مرتضی (۱۳۸۷). آینده انقلاب اسلامی. تهران: صدرا.

    - مطهری، مرتضی (۱۳۷۸). یادداشت های شهید مطهری. تهران: صدرا.

    - مکارم شیرازى، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه‏. تهران: دارالکتب الإسلامیه.

    - مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی (۱۴۰۱ ه.ق). انقلاب فرهنگی از نگاه شهید باهنر. مصاحبه با دکتر محمدجواد باهنر، مجله عربی زبان الشهید، ۶۴.

    - مهاجرنیا، محسن (۱۴۰۱). نظریه فرایندی انقلاب اسلامی. قم: طلوع مهر.

    - نرمانی، حسن، زارعی، غفار و روانبد، امین (۱۴۰۰). پیشرانهای تربیتی و فرهنگی جهت شکلگیری تمدن نوین اسلامی. نشریه آینده پژوهی ایران، ، ۶(۱)، ۵۷-۷۶.

    doi:10.30479/JFS.2021.13973.1220

    - نعمتی زرگان، مرتضی (۱۳۸۴). شهید دکتر محمدجواد باهنر. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

    - نیکروش رستمی، ملیحه (۱۴۰۰). زندگانی و فعالیتهای محمدجواد باهنر؛ سومین نخست وزیر جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه مطالعات تاریخی، ۷۴، ۸۸-۱۲۲.

    https://mtq.ir/?page=magazine&id=74

    - هانتینگتون، ساموئل (۱۳۷۵). سامان سیاسی در جوامع دستخوش تحول. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: نشر علمی.

    - هیوود، اندرو (۱۳۸۴). مقدمه نظریه سیاسی. ترجمه عبدالرحمن عالم، تهران: نشر قومس.

    • Brinton, Crane. (1965). The anatomy of revolution, New York: Vintage Books.
    • Chengte, Pralhad V. (2016). The Concept of Revolution, International Journal of Political Science, Vol. 2, No. 4, 34-41.
    • Coccia, Mario. (2019). Theories of Revolution. In book: Global Encyclopedia of Public Administration, Public Policy, and Governance, Springer Nature Switzerland AG.
    • Gebil, Alazar. (1990). Causes of Political Revolution, Masters Theses, By: The Student Theses & Publications, Eastern Illinois University.
    • Gottschalk, Louis. (1944). Causes of Revolution. American Journal of Sociology, Vol. 50, No. 1, 1-8.
    • Tanter, Raymond & Manus Midlarsky. (1967). A Theory of Revolution, The Journal of Conflict Resolution, Vol. 11, No. 3, 264-280.
    • Taylor, Stan. (1987). Social Science and revolution, New York: St. Martins press.
    • Vahabi, Mehrdad, Batifoulier, Philippe and Nicolas DaSilva (2020). The Political Economy of Revolution and Institutional Change: the Elite and Mass Revolutions. Dans Revue d’économie politique, Vol.130, 855-889.
    • Yeniçırak, Hasan. (2020). On Revolution: What is Revolution? What are the Differences that Distinguish Revolution from Other Forms of Political Violent?, Van YYU The Journal of Social Sciences Institute, Issue 50, 329-342.
    • Yoder, Dale. (1926). Current Definitions of Revolution, American Journal of Sociology, Volume. 32, Number. 3.